Phớt lờ chỉ đạo...
Căn cứ kết quả thống kê tình hình bệnh tôm, tình hình khí tượng thủy sản tỉnh Tiền Giang nhiều năm qua, các nhà chuyên môn về nuôi trồng thủy sản của tỉnh nhận định, trong khoảng thời gian từ đầu tháng 9 đến giữa tháng 1 năm sau thì điều kiện thời tiết không thuận lợi cho sự sinh trưởng và phát triển của tôm nuôi, bởi trong thời gian này chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm rất lớn, ngày nóng, đêm lạnh…, nhất là không có nguồn nước đủ độ mặn cần thiết để nuôi tôm. Ngược lại, những yếu tố bất lợi đối với tôm nuôi nói trên lại là điều kiện thích hợp cho mầm bệnh phát triển và góp phần tạo ra dịch bệnh cho tôm.
Bên cạnh đó, đây còn là thời điểm thu hoạch và cải tạo ao nuôi thả giống vào chính vụ, nên môi trường nước trên các sông, rạch thường bị ô nhiễm nặng và mầm bệnh luôn tồn tại ở mức khá cao. Do đó, bất cứ một sai sót nhỏ nào trong quá trình quản lý ao nuôi đều có thể dẫn đến dịch bệnh phát sinh và lây lan, gây thiệt hại đối với tôm nuôi. Quan trọng hơn, hành vi nuôi tôm trong thời gian ngắt vụ sẽ ảnh hưởng đến cả cộng đồng và ảnh hưởng xấu đến tính bền vững của cả vùng nuôi, vì khi mầm bệnh gặp điều kiện môi trường, thời tiết thuận lợi thì sẽ phát triển mạnh thành dịch bệnh, từ đó lây lan cho các hộ nuôi khác và gây thiệt hại nặng cho những ao nuôi thả giống vào chính vụ.
Cũng chính vì những lý do nêu trên mà trong vụ tôm năm 2012 sắp tới, UBND tỉnh đã ban hành Chỉ thị số 14/CT-UBND về việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa dịch bệnh tôm sú, tôm thẻ chân trắng trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Cụ thể, Chỉ thị số 14/CT-UBND quy định, kể từ ngày 01/10/2011 đến ngày 15/01/2012, tất cả các tổ chức cá nhân nuôi tôm trong tỉnh không được thả nuôi tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Riêng đối với các tổ chức, cá nhân nuôi tôm quảng canh cải tiến thuộc huyện Tân Phú Đông nếu có nhu cầu thả giống trong thời gian ngắt vụ nói trên phải đăng ký với UBND xã để lập danh sách báo cáo với Trạm Thú y địa phương để được hướng dẫn việc kiểm dịch và giám sát bệnh trong quá trình nuôi.
Qua đó có thể thấy, mục tiêu của Chỉ thị ngắt vụ trong nuôi tôm của UBND tỉnh được ban hành hàng năm đã quá rõ ràng là nhầm góp phần tạo ra những mùa tôm bội thu cho bà con nông dân. Thế nhưng, nhiều bà con nuôi tôm chưa thấy hết điều này nên cho rằng nhà nước ban hành nhiều luật lệ để làm khó dân, và vẫn cố tình thả giống tôm trong thời gian ngắt vụ. Theo Chi cục Thủy sản, trong năm 2011, toàn tỉnh có 507 hộ vi phạm Chỉ thị ngắt vụ trên diện tích là 342,6ha, tăng 254,23ha so với năm 2010.
Mặt khác, nhiều người nuôi tôm cũng quan niệm rằng, nuôi tôm vụ nghịch để bán được giá, có lợi nhuận cao, nhưng trên thực tế phần lớn tôm nuôi không được tiêu thụ trong nước mà được chế biến xuất khẩu vì vậy giá tôm do thị trường thế giới quyết định. Trong hội nghị về nuôi tôm tổ chức gần đây, ông Mai Thành Lộc, Phó giám đốc Trung tâm Khuyến nông-Khuyến ngư tỉnh cho biết, tôm Việt Nam chủ yếu xuất khẩu và Việt Nam cũng chỉ là một nước có thế mạnh về xuất khẩu tôm bên cạnh các nước sản xuất tôm lớn trên thế giới như Thái Lan, Trung Quốc… nên giá tôm trong nước bị ảnh hưởng bởi cung cầu tôm trên thị trường thế giới chứ không phải thị trường trong nước. Thực tế cũng đã chứng minh điều này, khi hiện nay tôm nuôi đang vào vụ nghịch nhưng giá tôm lại giảm mạnh so với vụ thuận. Cụ thể, hiện giá tôm sú loại 40con/kg chỉ có giá 155 ngàn đồng/kg, giảm 45-50 ngàn đồng/kg; tôm sú loại 30 con/kg có giá 185 ngàn đồng/kg, giảm 35-45 ngàn đồng/kg; tôm thẻ chân trắng loại 100con/kg có giá 68 ngàn đồng/kg, giảm 22-27 ngàn đồng/kg.
Nhiều hệ lụy khó lường
Nguyên nhân dẫn đến thất bại trong nuôi tôm có rất nhiều, theo các chuyên gia thủy sản, nguyên nhân đầu tiên là chất lượng con giống. Bởi trong thời gian ngắt vụ, điều kiện khí hậu không thuận lợi cho hoạt động sản xuất giống, do đó chất lượng giống sản xuất ra khó đáp ứng cho nhu cầu nuôi thâm canh, bán thâm canh, nhất là thời điểm điều kiện thời tiết không thuận lợi, nhưng nhiều người nuôi tôm vẫn bắt giống thả nuôi mà không quan tâm đến chất lượng tôm giống. Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm dịch bệnh phát sinh nhiều vào thời điểm vụ nghịch.
Trong điều kiện sản xuất nhỏ lẻ, hầu hết bà con nuôi tôm không có hệ thống ao lắng, xử lý nước thải hoặc tận dụng cả ao lắng để nuôi tôm, nên nước thải và bơm bùn đáy ao sau thu hoạch sẽ được bơm thẳng ra kênh rạch mà không qua xử lý đã làm cho hệ thống kênh rạch bị bồi lắng, môi trường nước tự nhiên bị ô nhiễm nghiêm trọng. Việc xả thải liên tục, không có thời gian ngắt vụ đồng loạt để môi trường được phục hồi sẽ dẫn đến tình trạng mầm bệnh tràn lan, ao nuôi nhanh lão hóa, nguồn nước trong hệ thống kênh rạch trở nên phú dưỡng, và đến thời điểm nào đó, môi trường sẽ bị suy thoái và nghề nuôi tôm thâm canh, bán thâm canh vốn đã chịu nhiều rủi ro lại càng rủi ro hơn.
Tiếp theo, vấn đề rất quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả và sự bền vững của nghề nuôi tôm mà rất ít bà con chú trọng, đó là chất đất trong ao nuôi tôm. Theo các tài liệu khoa học, đất thường xuyên ngập mặn sẽ làm thay đổi tính chất vật lý và hóa học của đất, bởi hàm lượng Natri trong nước có độ mặn cao sẽ làm keo tụ, gắn kết đất thành cấu trúc cột khiến đất rất chặt, khó thoát nước và dễ nứt nẻ sâu khi phơi khô. Do đó, khi phơi nền đáy ao nuôi tôm trong quá trình cải tạo ao, đất sẽ bị nứt sâu dẫn tới oxy dễ xâm nhập vào đất làm oxy hóa tầng sinh phèn và gây chua đất khi có nước. Hơn nửa, hàm lượng Natri trong nước mặn sẽ dễ bị hấp thu vào trong đất, từ đó các ion Natri này sẽ đẩy các chất dinh dưỡng có lợi trong đất ra ngoài dẫn đến dễ bị rửa trôi, đó cũng là nguyên nhân gây nghèo kiệt dinh dưỡng của đất (hay còn gọi là chay đất) làm giảm hiệu quả nuôi tôm.
Thành phần chính khác có hàm lượng tương đương với ion Natri có trong nước mặn là ion Clo. Loại ion này cũng ảnh hưởng rất lớn đến tính chất hóa học của đất, bởi ion Clo sẽ tồn tại trong đất và tích lũy dần theo thời gian dẫn đến sự suy thoái khó phục hồi của môi trường đất thường xuyên ngập mặn. Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm cho đất nuôi tôm liên tục nhiều năm sẽ không còn có hiệu quả nếu không có chế độ cải tạo hợp lý.
Hiện nay, vẫn còn một số bà con chỉ nghĩ đến lợi nhuận trước mắt mà bỏ qua khuyến cáo của ngành thủy sản, yếu tố rủi ro và không nghĩ tới tính bền vững của nghề nuôi tôm nên đã nuôi tôm trái vụ và đã chuốc lây những thất bại nặng nề. Thực vậy, nuôi tôm trái vụ rất ít người thành công, đã để lại hậu quả khôn lường, chẳng những sẽ gây thiệt hại cho chính mình mà còn gây thiệt hại cho cả cộng đồng. Kết quả thống kê qua nhiều năm của Chi cục Thủy sản Tiền Giang cho thấy, diện tích tôm bệnh trên diện tích nuôi tôm trái vụ hàng năm rất cao, trung bình khoảng 15-20%, trong khi đó tỷ lệ thiệt hại bình quân cả năm của nghề nuôi tôm chỉ 5-8%, cụ thể trong năm 2011 có 46 hộ thả giống tôm trong thời gian ngắt vụ bị thiệt hại với diện tích 53,37ha, chiếm 15,5% tổng diện tích thả giống trong thời gian ngắt vụ. Không những thế, tỷ lệ dịch bệnh trên tôm nuôi năm sau luôn cao hơn năm trước, như năm 2009 tỷ lệ dịch bệnh là 6,5% trên tổng diện tích thả nuôi; năm 2010 là 10%; trong 9 tháng năm 2011 tỷ lệ dịch bệnh trên tôm đã là 15%.
Từ thực trạng trên có thể thấy, để nghề nuôi tôm thâm canh, bán thâm canh phát triển một cách bền vững thì hơn ai hết, chính người nuôi phải thấy rõ trách nhiệm của mình, phải nghiêm túc thực hiện những quy định của pháp luật về thời gian ngắt vụ nuôi tôm, bảo vệ môi trường, quản lý dịch bệnh và tuân thủ khuyến cáo của các cơ quan chuyên môn về mùa vụ thả nuôi để nghề nuôi tôm biển Tiền Giang phát triển bền vững.